اعدادی از ۸۲ درصد تا ۶۰ و حتی ۳۰ درصد؛ بدون آن‌که روشن باشد دقیقا از کدام نوع آلاینده و کدام منبع موثق صحبت می‌شود. در مرکز این جدل، نام خودروسازان بیش از هر زمان دیگری تکرار می‌شود؛ درحالی که داده‌های موجود تصویر پیچیده‌تری از سهم خودرو، بنزین و سوخت مازوت در آلودگی ارائه می‌کند.

آمار متناقض سهم خودرو از ۳۰ تا ۸۲ درصد؟!

گزارش‌های رسمی و نیمه‌رسمی نشان می‌دهد در تهران و برخی کلان‌شهرها، خودرو سهم حدود 20 درصدی در آلودگی هوا دارد. نیروگاه‌ها به دلیل مصرف مازوت بیشترین سهم معادل 40 درصد از آلودگی هوا را دارد. آلودگی منابع ثابت مثل کارخانه‌ها حدود 20 درصد، خودروهای سنگین و پایه گازوئیل نیز 20 درصد در آلودگی سهیم هستند. درنتیجه برخی مسئولان، بدون تفکیک نوع خودرو یا سطح استاندارد آلایندگی، کل این سهم متحرک را عملا به خودروهای سواری و خودروسازان داخلی نسبت می‌دهند و از عددهای ۸۰ درصدی سخن می‌گویند.

در مقابل، فعالان صنعت‌خودرو معتقدند سهم خودروهای سواری به‌تنهایی در آلودگی هوای کلانشهرها زیر ۲۰ درصد است و باید بین سواری‌های استاندارد، خودروهای فرسوده، موتورسیکلت‌های کاربراتوری و ناوگان دیزلی تفکیک قائل شد. همین تفاوت زاویه نگاه است که باعث می‌شود از یک ‌سو آمار ۶۰ درصدی برای کل منابع متحرک مطرح شود و از سوی دیگر، خودروسازان تاکید کنند بخش قابل توجهی از آلودگی به خودروهای قدیمی، بنزین بی‌کیفیت و ناوگان سنگین و تجاری مربوط است، نه صرفا محصولات جدید داخلی.

بنزین، مازوت و نقش نیروگاه‌ها

در سال‌های اخیر با تشدید ناترازی انرژی نظیر برق و گاز، مصرف مازوت و گازوئیل در بخشی از نیروگاه‌ها و صنایع افزایش یافته و گزارش‌ها نشان می‌دهد که 15 نیروگاه کشور توان مصرف مازوت به میزان بیش از 40 میلیون لیتر در روز را دارند. سوختی که به‌دلیل گوگرد و ترکیبات سنگین، در صورت مصرف در نزدیکی شهرها می‌تواند آلایندگی ذرات معلق و گازهای سمی را به‌طور چشمگیری بالا ببرد. کارشناسان انرژی هشدار می‌دهند هر زمان که نیروگاه‌ها به‌سمت مازوت یا سوخت مایع بی‌کیفیت رفته‌اند، سهم منابع ثابت در تولید آلاینده‌هایی مانند ذرات ریز و اکسیدهای نیتروژن بالا رفته و تراز آلودگی به ضرر این منابع تغییر کرده است. در کنار آن، کیفیت بنزین و اکتان نیز در کارایی موتور و سطح آلایندگی نقش مستقیم دارد. بنابراین، تولید و توزیع بنزین با استاندارد پایین و گوگرد بالا یکی از متهمان اصلی افزایش ذرات معلق و آلودگی در کلانشهرهاست. به این ترتیب، حتی اگر حجم تردد خودروها ثابت بماند، سوخت بی‌کیفیت می‌تواند خروجی آلاینده هر خودرو را بالا ببرد. بنابراین بخشی از مساله در واقع به کیفیت سوخت برمی‌گردد، نه صرفا به خودروساز.

چرا انگشت اتهام همچنان به سمت خودرو است؟

کارشناسان معتقدند چند عامل باعث شده خودروها به سیبل افکار عمومی تبدیل شوند:

1. خودرو و ترافیک، ملموس‌ترین نماد آلودگی برای شهروندان است و آسمان خاکستری با تصویر اگزوز و دود خودرو در ذهن مردم گره خورده است.

2. اصلاح ناوگان فرسوده، توسعه حمل‌ونقل عمومی و به‌روزرسانی استاندارد خودروها، از نظر رسانه‌ای سریع‌تر قابل مطالبه است تا تغییر در سبد سوخت نیروگاه‌ها و صنایع بزرگ که نیازمند سرمایه‌گذاری در سطح کلان است.

ایران‌خودرو زیر ذره‌بین آلودگی

ایران‌خودرو به‌دلیل دارا بودن سهم 60 درصدی بازار خودرو، به‌طور طبیعی در مرکز این فشارها قرار دارد؛ اما تحلیلگران می‌گویند برای ارزیابی منصفانه باید میان محصولات جدید با استانداردهای آلایندگی به‌روز و خودروهای قدیمی و فرسوده تفکیک قائل شد.

در سال‌های اخیر، الزام استانداردهای یورو و سخت‌گیرانه‌تر شدن تست آلایندگی، این شرکت را به‌سمت ارتقای موتورهای کم‌مصرف و استفاده از فناوری‌های جدید در سیستم سوخت و احتراق سوق داده است.

به این نکته نیز باید اشاره کرد که بخشی از آلودگی هوای امروز ایران، میراث دهه‌ها تولید و تردد خودروهای کاربراتوری، فرسوده و ناوگان تجاری سنگین دیزلی است که خروج آن‌ها از چرخه، مستلزم سیاست‌های اسقاط و نوسازی است.

چرخش به سمت خودروهای هیبریدی

پس از واگذاری مدیریت ایران‌خودرو به بخش‌خصوصی، این شرکت برنامه پررنگ‌تری برای توسعه محصولات کم‌مصرف، هیبریدی و برقی اعلام کرده است. از عرضه تارا هیبرید تا معرفی سدان اینووی محصول فول هیبرید ایران‌خودرو و بهمن که به‌زودی وارد بازار می‌شوند، می‌توانند مصرف سوخت را به زیر پنج لیتر در صد کیلومتر کاهش دهند و عملا مصرف بنزین و انتشار گازهای آلاینده ناوگان سواری را در مسیر نزولی قرار دهند.

هم‌زمان، ایران‌خودرو درحال توسعه خانواده جدید موتورهای هیبریدی و بهینه‌سازی موتورهای بنزینی است تا فاصله تکنولوژیک با استانداردهای جهانی کاهش یابد. این تغییر رویکرد می‌تواند استدلال منتقدان را که معتقدند آلودگی هوا ناشی از تردد خودروهاست، کاهش دهد.

در پایان باید اشاره کرد که مرور داده‌ها نشان می‌دهد اصل ماجرا در آلودگی هوای کلان‌شهرهای ایران، نه یک متهم واحد، بلکه ترکیبی از خودروهای فرسوده، ناوگان دیزلی، کیفیت بنزین، مازوت‌سوزی و... است. در این میان، خودروهای سواری جدید از جمله محصولات به‌روزتر ایران‌خودرو، تنها بخشی از پازل را تشکیل می‌دهند. درحالی که کشمکش بر سر این است که خودروها ۳۰، ۶۰ یا ۸۲ درصد مقصر هستند، بدون اصلاح هم‌زمان کیفیت سوخت، کاهش مازوت، توسعه حمل‌ونقل عمومی و حمایت از فناوری‌های هیبریدی و برقی، آسمان شهرها را آبی نخواهد کرد.